عملیات والفجر۸
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در مورد عبور غواص‌ها از رودخانه آموزش و تمرین‌های زیادی انجام شد. این اقدام برگرفته از تجربه
عملیات بدر بود. این عملیات، اوج خطرپذیری نیروهای انقلاب را به نمایش گذاشت. دراین‌باره، یکی از نگرانی‌های اصلی، تأثیر جریان آب بر حرکت غواص‌ها و دور شدن آن‌ها از هدف خاص واگذارشده به آن‌ها بود.
[ویرایش]
پیروزی‌های جمهوری اسلامی با فتح خرمشهر به اوج خود رسید، غرب با رهبری آمریکا به‌منظور فراهم آوردن شرایط مناسب در تحمیل صلح و سازش به جمهوری اسلامی، تلاش اصلی را معطوف بر حفظ
صدام حسین کرد. بدین ترتیب از یک‌سو پافشاری و تصمیم قطعی غرب مبنی بر حفظ صدام و از سوی دیگر، عزم راسخ جمهوری اسلامی جهت حصول به اهداف حقه خود در جنگ و تسلیم نشدن در برابر فشارهای همه‌جانبه استکبار، به‌نوعی، حالت نه جنگ، نه صلح را میان طرفین حاکم کرد. درواقع حفظ صدام و بازداشتن ایران از پافشاری روی آرمان‌های خود، برقراری موازنه قوا بود. ازاین‌رو افزایش و تقویت توانایی‌های فنّاوری دشمن به‌ویژه نیروی هوایی، در دستور کار استکبار قرار گرفت و به دنبال آن دشمن سعی کرد فضا را به‌طور مطلق در اختیار بگیرد تا شاید به این وسیله به لحاظ ضعف‌های متعددی که داشت، صحنه جنگ را از میدان رزم زمینی به آسمان، دریا و شهرها بکشاند.
گذشته از استراتژی غرب و حمایت‌های همه‌جانبه علمی و نظیر از حکومت صدام، رژیم بعثی نیز تمامی توان خود را در جهت پشتیبانی و پاسخ‌گویی به نیازهای جنگ قرارداد.
اجتناب از جنگ در زمین مسطح – پس از
عملیات والفجر مقدماتی و در پی آن ابتکار عملیات در هورالهویزه طی دو
عملیات خیبر و
عملیات بدر – به‌خصوص خیبر – موجب انفعال دشمن و ایجاد نگرانی در میان حامیان منطقه‌ای و بین‌المللی او گردید، و متقابلاً جمهوری اسلامی ایران که ابتکار عمل وبرتری سیاسی و نظامی را همچنان در دست داشت، زمینه عملیات بعدی را با استفاده از تجربه عملیات در هور فراهم نمود.
در این میان، عاملی که موجب شد طراحان نظامی در انتخاب منطقه بعدی برای عملیات دقت بیشتری به عمل‌آورند، این بود که هیچ‌یک از عملیات انجام‌شده پس از فتح خرمشهر دارای نتایجی نبود که قادر باشد برتری تعیین‌کننده‌ای را نصیب ایران کند. ازاین‌رو، لازم بود حرکت جدیدی درصحنه جنگ انجام شود که با آنچه از اول جنگ تا آن زمان به وقوع پیوسته بود، متفاوت باشد و فرماندهان نظامی صدام نیزار پیش‌بینی آن ناتوان باشند. این حرکت، عبور از رودخانه عریضی همچون اروند و تسخیر منطقه مهم شبه‌جزیره فاو بود.
[ویرایش]
به لحاظ موقعیت جغرافیایی شمال خلیج‌فارس و منطقه فاو، عملیات والفجر ۸ از اهداف سیاسی – نظامی ویژه‌ای برخوردار بود که مهم‌ترین آن‌ها عبارت بودند از:
• تصرف شهر فاو و تأسیسات بندری آن.
• هم‌مرزی با کویت.
• تهدید بندر ام القصر.
• انهدام و یا تصرف سکوهای پرتاب موشک.
• تأمین خور موسی و تردد کشتی‌ها به بندر امام خمینی.
• تسلط بر اروندرود.
• انسداد راه ورود ارتش صدام به خلیج‌فارس.
[ویرایش]
منطقه فاو علاوه بر ارزش سیاسی – نظامی، به لحاظ فراهم‌سازی امکان حضور مقتدرانه ایران در خاک دشمن و موقعیت جغرافیایی و طبیعی، دارای ارزش استراتژیک نیز بود و همچنین معضلات ناشی از عدم تأمین مناطق عملیاتی پیشین و مقابله با فشارهای دشمن پس از تصرف منطقه را هم مرتفع می‌کرد، زیرا باتلاقی بودن سواحل رودخانه اروند درتر دو سو و نیز وجود عارضه کارخانه نمک، عملاً بیشتر زمین منطقه را برای دشمن غیرقابل استفاده کرده بود و این مسئله کارایی زرهی ارتش صدام را کاهش می‌داد. همچنین احاطه آب از سه قسمت موجب شده بود، پدافند در برابر دشمن تنها در یک سمت انجام شود و آسیب‌پذیری از جناحین را کاهش دهد.
علاوه بر این‌ها، کوتاه بودن عقبه نیروهای خودی، پوشش مناسب منطقه برای پدافند هوایی، تسلط آتش‌بر روی خطوط و عقبه دشمن، امکان رعایت اصل غافلگیری، محدود بودن زمین و عمق قابل‌دسترس، ازجمله عواملی بودند که بر میزان امیدواری‌ها نسبت به کسب پیروزی می‌افزود. اما درعین‌حال با توجه به ویژگی‌های خاص منطقه، مسئله عبور از رودخانه و پشتیبانی عملیات، احداث پل، تردد قایق‌ها به ساحل دشمن و پهلو گرفتن آن‌ها در ساحل رودخانه‌ها، هرکدام به‌عنوان موانعی بودند که برداشتن آن‌ها از سر راه به‌سادگی امکان‌پذیر نبود. به همین دلیل در طرح‌ریزی عملیات، تدابیر ویژه‌ای برای رفع آن‌ها اتخاذ شد.
[ویرایش]
ازآنجایی‌که زمین منطقه در میان آب محصور است، تحت تأثیر جذر و مد آب خلیج‌فارس و رطوبت دائم حاصل از آن هست. به همین دلیل، قسمت عمده‌ای از زمین منطقه باتلاقی، نمک زار و سست هست.
ارتفاع آب رود اروند، که از دریا تأثیر می‌پذیرد، در عمیق‌ترین قسمت رودخانه به ۲۵ متر می‌رسد. در ساحل رودخانه پوششی از چولان (بوته های بلند) و نی وجود دارد. ارتفاع چولان ها حداکثر ۵/۱ متر و ارتفاع نی‌ها ۳ تا ۴ متر هست؛ به‌گونه‌ای که انسان به‌راحتی می‌تواند در میان آن مخفی شود.
همچنین نخلستان بزرگی در ساحل خودی و دشمن، که عمق آن بین ۲ تا ۵ کیلومتر متغیر است، وجود دارد که زمین اطراف آن اغلب سست است.
[ویرایش]
منطقه عملیاتی در حوزه استحفاظی سپاه هفتم دشمن قرار داشت. منطقه مسئولیت این سپاه از ابوالخصیب تا راس البیشه و قرارگاه تاکتیکی آن در ابوالخصیب بود و طول خط پدافندی اروندرود را با دو لشکر ۱۵ و ۲۶ پیاده و یگان‌هایی از نیروی دریایی پوشانده بود.
لشکر ۱۵ پیاده بایگان‌های زیر از ابوالخصیب تا جنوب سیبه – مقابل پالایشگاه آبادان – گسترش داشت:
• تیپ‌های ۸ ، ۱۰۴، ۴۰۱، ۴۳۶ و ۴۳۹ پیاده.
• دو گردان کماندویی.
• پنج گردان تانک و نفربر.
• پنج گردان جیش الشعبی.
• گردان های ۱۵ و ۲۰ توپخانه.
لشکر ۲۶ پیاده نیز با یگان‌های زیر از جنوب زیادیه تا راس البیشه مستقر بود:
• تیپ های ۱۰۷، ۱۱۳، ۱۱۰ و ۱۱۱ پیاده.
• تیپ ۴۴۰ و ۴۴۱ پیاده ساحلی.
• ناوتیپ‌های ۷ و ۷۲ دریایی.
• گردان ۲۲ دفاع الواجبات.
• دو گردان کماندو.
• دو گردان تانک و نفربر.
• چهار گردان جیش الشعبی.
• گردان‌های ۲۲، ۹۴، ۷۹، ۳۳ و ۶۳۲ توپخانه.
با شروع عملیات، لشکرهای زیر نیز وارد منطقه شدند:
• ۱۰، ۱۲، ۶، ۳ زرهی.
• ۲، ۱۱، ۴، ۸، ۷، ۱۷، ۱۹و ۱۸ پیاده.
• ۵ و ۱ مکانیزه.
• دفاع ساحلی .
• پاسگان ریاست جمهوری.
درمجموع، یگان‌هایی که قبل و حین عملیات والفجر ۸ در منطقه فاو حضور یافتند، برحسب تیپ و یا گردان مستقل به‌قرار ذیل هست:
الف – پیاده:
تیپ‌های ۴۱۴، ۲۹، ۷۰۲، ۷۰۴، ۴۴۲، ۵۰۲، ۱۱۱، ۱۱۰، ۱۰۴، ۴۷، ۵۰۱، ۴۱۹، ۴۸، ۳۹، ۲۲، ۲۳، ۲، ۶۰۲، ۶۰۳، ۷۰۳، ۹۶، ۹۵، ۱۰۸، ۴۲۱، ۴۲۴ و۵
ب – پیاده ساحلی:
تیپ‌های ۴۴۰، ۴۴۱ و ۴۴۳.
ج – زرهی:
تیپ‌های ۳۰، ۱۶، ۳۴، ۴۲، ۲۶ و گردان‌های تانک ۱۷ تموز، الرافدین، ذوالنورین و گردان ۴۳ از لشکر ۵.
د – مکانیزه:
تیپ‌های ۲۵، ۲۰، ۱۵، ۸ و ۲۴.
هـ – نیروی مخصوص:
تیپ‌های ۶۵، ۶۶ و ۶۸.
و – پاسگان ریاست جمهوری:
تیپ ۱ مکانیزه:
• ۲ کماندو
• ۳ نیروی مخصوص
• ۴ مکانیزه
• ۱۰ زرهی
• یک گردان کماندویی
ز – کماندو:
• تیپ‌های کماندویی سپاه‌های ۳، ۴، ۶ و ۷.
• تیپ ۷۳ از لشکر ۱۷.
• گردان حطین.
• گردان ۵ از لشکر ۲۶.
• گردان کماندویی لشکر ۱۵.
ح – جیش الشعبی:
شش قاطع جیش الشعبی تحت امر لشکر ۲۶.
[ویرایش]
قرارگاه خاتم الانبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم هدایت و اجرای عملیات را با دو قرارگاه عملیاتی کربلا و نوح بر عهده داشت. یگان های تحت امر این قرارگاه‌ها نیز به ترتیب زیر بودند:
قرارگاه کربلا (محور شمالی) هدایت نیروهای زیر را بر عهده داشت:
• لشکر ۲۷ محمد رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم.
• لشکر ۲۵ کربلا.
• لشکر ۷ ولی‌عصر (عج).
• لشکر ۳۱ عاشورا.
• لشکر ۵ نصر.
• لشکر ۸ نجف اشرف.
• لشکر ۱۴ امام حسین علیه‌السلام.
• لشکر ۱۷ علی ابن ابی‌طالب علیه‌السلام.
• تیپ مستقل ۳۲ انصارالحسین علیه‌السلام.
• تیپ مستقل ۱۵ امام حسن علیه‌السلام.
• تیپ مستقل ۴۴ قمر بنی‌هاشم علیه‌السلام.
قرارگاه نوح :
• لشکر ۱۹ فجر.
• تیپ مستقل ۳۳ المهدی (عج).
• ۱۶ گردان از توپخانه
همچنین، چهار قرارگاه فرعی با مأموریت‌های جداگانه به شرح ذیل تشکیل شدند:
۱- قرارگاه یونس ۱: تحت امر قرارگاه نوح بود با ناوتیپ کوثر مأموریت تصرف اسکله العمیه را بر عهده داشت.
۲- قرارگاه یونس ۲: قرارگاه عملیاتی نیروی دریایی ارتش و تحت امر قرارگاه خاتم‌الانبیاء بود و مأموریت تصرف اسکله البکر را بر عهده داشت.
۳- قرارگاه رعد: قرارگاه عملیاتی نیروی هوایی ارتش بود و مأموریت پشتیبانی هوایی و پدافند هوایی را بر عهده داشت.
۴- قرارگاه شهید سلیمان خاطر: قرارگاه عملیاتی هوانیروز بود با مأموریت تشکیل گروه آتش، تخلیه مجروح و هلی برد نیرو.
ضمناً قرارگاه قدس نیز به سه تیپ ۲۱ امام رضا علیه‌السلام، ۱۰ سیدالشهدا و ۱۸ الغدیر مأموریت تک پشتیبانی در محور بوارین را بر عهده داشت.
[ویرایش]
در طراحی مانور عملیات، دو عامل به‌طور فراوانی مؤثر بودند:
۱. تجارب عملیات بدر.
۲. پیچیدگی‌ها و ویژگی‌های خاص عملیات والفجر ۸.
اگر سپاه پاسداران تجربه گران‌بهای دو عملیات خیبر و بدر در هورالهویزه را به همراه نداشت، قطعاً طراحی عملیات والفجر ۸ با مشکل روبه‌رو می‌شد.
در طراحی مانور این عملیات چند مسئله حائز اهمیت بود که عبارت‌اند از:
• آگاهی از چگونگی و حالت‌های خاص آب اروند در نوبت‌های خاص هفته، ساعت، شب و روز و... .
• عملیات عبور غواص‌ها از رودخانه.
• عملیات شکستن خط و پاک‌سازی سرپل به‌دست‌آمده.
• مرحله‌بندی عملیات.
• توسعه در عمق.
• و...
[ویرایش]
نسبت به درک حالت‌های مختلف آب اروندرود، ماه‌ها کار صورت گرفت و با جمع‌بندی اطلاعات موجود در تاریخچه این رودخانه و نیز شرایط جوی منطقه خسروآباد و فاو طی بیست‌ساله گذشته که از اداره هواشناسی گرفته شد، هیچ‌گونه مشکلی به نظر نمی‌رسید.
در مورد عبور غواص‌ها از رودخانه آموزش و تمرین‌های زیادی انجام شد. این اقدام برگرفته از تجربه عملیات بدر بود. این عملیات، اوج خطرپذیری نیروهای انقلاب را به نمایش گذاشت. دراین‌باره، یکی از نگرانی‌های اصلی، تأثیر جریان آب بر حرکت غواص‌ها و دور شدن آن‌ها از هدف خاص واگذارشده به آن‌ها بود.
مرحله‌بندی عملیات، پی بردن به نحوه عبور از رودخانه، چگونگی شکستن خط و گرفتن سرپل و چگونگی هوشیاری دشمن قطعاً نیازمند حضور در غرب اروند و شناخت بیشتری از واکنش‌های دشمن بود. با توجه به‌عکس، نقشه و اطلاعات به‌دست‌آمده از زمین، چهار مرحله برای عملیات مشخص گردید:
۱- عبور از رودخانه و شکستن خط و پاک‌سازی سرپل به‌دست‌آمده.
۲- تصرف شهر فاو، رسیدن به خور عبدالله و استقرار در منطقه مثلثی شکل شمال شهر. همچنین، استقرار در پایگاه دوم موشکی در شمال غربی شهر.
۳- پیشروی تا ابتدای کارخانه نمک و تشکیل خط دفاعی به‌موازات این منطقه از ساحل تا خور عبدالله.
۴- رسیدن به زمین انتهای کارخانه نمک و کانال انتهای کارخانه واقع در جاده‌ام القصص تا ساحل رودخانه.
مأموریت مرحله اول به عهده لشکرهای ۷ ولی‌عصر، ۵ نصر، ۴۱ ثارالله، ۳۱ عاشورا، ۲۵ کربلا، ۱۴ امام حسین علیه‌السلام و تیپ‌های ۴۴ قمر بنی‌هاشم و ۳۳ المهدی بود.
در مرحله دوم، لشکرهای ۲۷ محمد رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، ۱۷ علی ابن آبی طالب علیه‌السلام و در مرحله سوم لشکرهای ۸ نجف و ۳۱ عاشورا برای تحقق طرح مانور لحاظ شدند. در مرحله چهارم نیز همه یگان‌ها برای انجام عملیات مدنظر بودند.
در خصوص توسعه در عمق باید متذکر شد در عملیات بزرگی که پس از فتح خرمشهر انجام شد، همواره میان عمق بخشیدن به عملیات وتوان موجود از یک‌سو، و هماهنگی پیشروی با پشتیبانی عملیات ازلحاظ مهندسی و ... از سوی دیگر، تعارض وجود داشت. در این عملیات توسعه در عمق و استمرار عملیات موردتوجه بود.
[ویرایش]
سرانجام پس از حل معضلات اساسی عملیات و تکمیل طرح مانور و تأمین پشتیبانی‌های موردنظر و سازمان‌دهی قرارگاه‌ها و یگان‌ها، دستور انجام عملیات در ساعت ۲۲:۱۰ تاریخ ۲۰/۱۱/۱۳۶۴، توسط فرمانده کل سپاه با قرائت رمز عملیات به این شرح، صادر شد:
بسم‌الله ارحمن الرحیم. لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم. قاتلو هم حتی لا تکون فتنه. یا فاطمةالزهرا، یا فاطمةالزهرا، یا فاطمةالزهرا.
یگان‌های نیروی زمینی سپاه با پشتیبانی آتش طرح‌ریزی‌شده، تهاجم خود را در محورهای موردنظر آغاز و مبادرت به شکستن خط کردند.
گسترش وضعیت و تأمین هدف‌های عملیات در همان شب اول چنان غیرمنتظره بود که نیروهای پشتیبان که می‌بایستی برای تأمین مراحل بعدی عملیات در صبح یا شب دوم عملیات به کار گرفته می‌شدند، در ساعت ۱۲ همان شب وارد منطقه شدند. پس از پاک‌سازی خط اول، در ادامه کار دو مسئله عمده در پیش روی رزمندگان قرار داشت:
یکی دور زدن و محاصره شهر و حضور در محور ساحلی واقع در جناح شمالی. حضور در محور یادشده، نقش مؤثری را در مقابله با پاتک‌های دشمن و نیز تثبیت و تأمین سرپل اولیه داشت لذا دو لشکر پرتوان و قدرتمند سپاه که مأموریت دستیابی به اهداف فوق را داشتند، به‌منظور پاک‌سازی و الحاق خط اول، تلاش خود را شروع کردند. بدین ترتیب قبل از روشن شدن آزمایش‌های مربوط به هوا و پس از درهم شکستن مقاومت‌های ضعیف دشمن، یگان امور جهت تصرف شهر فاو، ابتدا با حضور در مدخل ورودی شهر، به محاصره آن پرداخت.
در جنوب شهر فاو نیز یکی دیگر از یگان‌ها با طی نمودن مسافت زیادی در عمق، به صورتی باورنکردنی خود را به خور عبدالله رساند و شهر فاو از شمال و جنوب به محاصره درآمد.
پاک‌سازی جنوب شهر فاو و باقی‌مانده نیروهای پراکنده و غیر منسجم دشمن، که در منطقه به‌صورت سرگردان حضور داشتند دنبال می‌شد. با حضور پرقدرت نیروها پس از محاصره شهر فاو در محور ساحلی و نیز دستیابی به خور عبدالله در جنوب فاو، پاک‌سازی عناصر باقی‌مانده دشمن در رأس البیشه آغاز شد. درنتیجه یگان مأمور به تصرف شهر فاو، پس از رفع موانع موجود و مقابله با مقاومت‌های پراکنده دشمن، توانست با انهدام مقر تیپ ۱۱۱ و به اسارت گرفتن فرمانده آن، شهر فاو را به‌صورت کامل پاک‌سازی کند. درنتیجه تا پایان روز اول، رزمندگان اسلام موفق به تصرف شهر فاو و پاک‌سازی کامل منطقه و حضور در شمال فاو(محور ساحلی) شدند و بدین ترتیب مراحل اول و عملیات انجام پذیرفت.
دشمن در شرایطی که جمهوری اسلامی را فاقد توانایی و قابلیت اجرای عملیات عبور از رودخانه ارزیابی می‌کرد، پس از مواجهه با حضور قدرتمندانه نیروهای اسلام در شهر فاو و بعد از گذشت سه روز از شروع عملیات، به‌تدریج نسبت به ابعاد عملیات فاو هوشیار شده و لشکر پاسگان را وارد منطقه کرد. شتاب‌زدگی و عدم توجیه کامل نسبت به منطقه، موجب گردید که نیروهای لشکر پاسگان سوار بر خودرو و در حال حرکت به سمت منطقه درگیری، در محاصره نیروهای خودی افتاده و به هلاکت برسند. از این زمان بود که نبرد سنگین به مدت ۷۵ روز ادامه پیدا کرد.
[ویرایش]
حضور نظامی ایران در فاو، نشانگر بی‌ثباتی حکومت بغداد و ضعف و ناتوانی ارتش صدام بود.
دشمن پس از ناتوانی درباز پس‌گیری یک‌باره فاو، شیوه پیشروی لاک‌پشتی را آغاز کرد تا بلکه بتواند قسمت‌های محدودتری را تصرف کند. و خط تبلیغاتی رسانه‌های جهانی هم در تحرکات نظامی دشمن بی‌تأثیر نبود، چنانچه نشریه واشنگتن‌پست طی گزارشی نوشت:
صدام نمی‌تواند اجازه دهد ایرانی‌ها در این شهر باقی بمانند، زیرا این مسئله به‌احتمال‌قوی عواقبی تضعیف‌کننده ازنظر روحی و سیاسی در این کشور و نیز در کشورهای همسایه خواهد داشت... تصرف شبه‌جزیره فاو توسط نیروهای ایران و غافلگیری بعثی‌ها، به‌طوری‌که هنوز هم موفق به بیرون راندن سربازان ایرانی از منطقه نشده‌اند، بغداد را سخت سرافکنده کرده است.»
رادیو بی‌بی‌سی نیز طی تفسیری اظهار داشت:
ایران به‌خوبی در زمین از عهده نیروها برآمد و تصرف این‌همه اراضی ، ضربه‌ای تحقیرآمیز به صدام وارد کرده است.
[ویرایش]
دشمن در انجام پاتک می‌بایست از نیروی زرهی مکانیزه استفاده می‌کرد که با توجه به باتلاقی بودن زمین عمدتاً محدود به جاده می‌شد و این وضعیت با توجه به آتش توپخانه بر روی جاده‌ها و حضور قدرتمند نیروهای ایران در آنجا، امکان مانور را از دشمن می‌گرفت. به‌علاوه نظر به این‌که قسمتی از منطقه پوشیده از نخل است، راه‌حل دیگر جنگ تن‌به‌تن در نخلستان بود. اما نیروهای دشمن توانایی و روحیه مناسب برای این کار را نداشتند.
تلاش‌های دشمن در این فاصله عمدتاً در سه محور خلاصه می‌شود:
۱. ادامه پاتک در برخی از محورها، خصوصاً کارخانه نمک و جاده‌ام القصر.
۲. گسترش عقبه‌ها و احداث جاده و مواضع جدید توپخانه و ... .
۳. طراحی استراتژی دفاع متحرک.
دشمن به‌منظور حل بحران‌های ناشی از فتح فاو و ضایعات وارده به ارتش خود، علی‌رغم رکود جبهه‌ها و نیز عدم توانایی در عقب راندن نیروهای خودی، مکرراً تبلیغاتی را مبنی بر بازپس‌گیری منطقه عملیاتی والفجر ۸، انجام می‌داد.
[ویرایش]
نام عمليات: والفجر ۸ (فاو)
زمان اجرا: ۲۰/۱۱/۱۳۶۴
رمز عملیات: يا فاطمه الزهرا(سلام الله عليها)
مكان اجرا: منطقه عملیاتی اروند – جزیره فاو – جنوبی ترین محور جنگ
تلفات دشمن (کشته، اسیر و زخمی): ۵۷۰۰۰
سازمان عمل كننده: رزمندگان سپاه پاسداران انقلاب اسلامي
اهداف عمليات: در هم شکستن ماشین جنگی
صدام حسین ، فتح شهر مهم فاو ، قطع ارتباط دریایی ارتش صدام با خلیج فارس و تهدید شهر بصره
[ویرایش]
سمیعی، علی، كارنامه توصيفي عملیات هشت سال دفاع مقدس، نشر نزسا،تهران، ۱۳۷۶.
